گل ختمي
گل ختمي با نام علمي Althaea officinalis گياه بومي مناطق شرق مديترانه است و داراي برگ‌هاي دندانه‌دار و پهن است. گل‌هاي آن درشت به رنگ سفيد مايل به قرمز يا ارغواني هستند كه به‌صورت دسته‌هاي سه‌تايي در اواخر تابستان ظاهر مي‌شود. گل ختمي انواع مختلفي دارد كه هر كدام رنگ‌هاي متفاوتي دارند از جمله گل ختمي نارنجي، ختمي زرد، قرمز و سفيد. ختمي هايي كه گل سفيد دارند كاربرد درماني بيشتري دارند. مردم برخي كشورها از مدت‌ها پيش خواص ختمي دارويي را مي‌شناختند و از آن براي درمان بعضي بيماري‌ها استفاده مي‌كردند.
ختمي دارويي در تعدادي از فارماكوپه هاي معتبر به‌عنوان گياه دارويي معرفي شده و فوايد ختمي مورد تأكيد قرار گرفته است. برگ‌ها و ريشه گل ختمي دارويي خاصيت دارويي دارند و از دمنوش گل ختمي به‌عنوان ضد سرفه، خلط آور و نرم‌كننده مجاري تنفسي استفاده مي‌شود. موسيلاژ موجود در برگ‌ها و ريشه‌اين گياه سوزش غشاء مخاطي را تسكين و التهاب را كاهش مي‌دهد. از گل‌ها و پيكر رويشي ختمي دارويي به‌ندرت استفاده مي‌شود.مردم بعضي سرزمين‌ها از دم كرده ختمي براي رفع ورم ملتحمه چشم استفاده مي‌كنند. از مواد مؤثر اين گياه در صنايع دارويي، داروهاي مختلفي به اشكال شربت، قطره و قرص براي مداواي بيماري‌هاي مربوط به ناي و نايژه و همچنين تسكين سرفه‌هاي ناشي از ناهنجاري‌هاي ريه تهيه مي‌شود. ختمي دارويي در سطوح مختلفي در بعضي از كشورها كشت مي‌شود.
ختمي گياهي علفي و چندساله است. منشأ اصلي اين گياه منطقه مديترانه گزارش شده است و در مناطقي كه خاك از رطوبت كافي برخوردار باشد مي‌رويد. اين گياه در اروپا، آسيا و شمال آفريقا گسترش دارد. از ريزوم، ريشه‌اي ساده و يا كم‌وبيش منشعب به طول ۱۰ تا ۳۰ سانتي‌متر و به ضخامت دو تا سه سانتي‌متر خارج مي‌شود. رنگ قسمت خارجي ريشه قهوه‌اي تيره و لايه داخلي آن سفيدرنگ است. ساقه استوانه‌اي شكل و ارتفاع آن ۸۰ تا ۱۲۰ سانتي‌متر است. پاي ساقه معمولاً چوبي است. برگ‌ها سه تا پنج لبي به قطر ۵ تا ۱۰ سانتي‌متر و رنگ آن سبز تيره است. برگ‌ها به‌طور متناوب روي ساقه قرار مي‌گيرند. برگ‌هاي قسمت فوقاني ساقه كم‌وبيش تخم‌مرغي شكل است، ولي برگ‌هاي پاييني ساقه قلبي شكل هستند. حاشيه برگ‌ها دندانه دارند.
سطح برگ‌ها از كرك‌هاي انبوه و فراواني پوشيده شده است. گل‌ها كوچك و به رنگ سفيد يا صورتي كم‌رنگ و گاهي در سطح گلبرگ‌ها لكه‌هاي زرشكي يا ارغواني مشاهده مي‌شود. گل‌ها از زاويه برگ‌ها و به‌صورت مجتمع و از اوايل تابستان (تير) ظاهر مي‌شوند و گلدهي تا اواخر تابستان (شهريور) ادامه مي‌يابد. گل‌ها براي مدت نسبتاً طولاني روي گياه مشاهده مي‌شوند. ميوه اين گياه قهوه‌اي رنگ، مدور، مسطح و چند لايه‌اي است و چين‌هايي در اطراف آن وجود دارد. وزن هزار دانه ۲/۲ تا ۲/۳ گرم است. ريشه ختمي دارويي حاوي مواد موسيلاژي (پلي ساكاريد) به مقدار ۳۳ درصد، نشاسته (۳۳ درصد)، تركيبات قندي (۱۰ درصد)، پكتين (۱۰ درصد)، آسپاراژين (دو درصد) و مقدار كمي روغن است. مواد مؤثر عمده برگ‌ها و گل‌هاي اين گياه را تركيبات موسيلاژي (۵ تا ۱۰ درصد) و مقادير كمي اسانس (۲۰/۰ درصد) تشكيل مي‌دهد.
كاشت
بذر ختمي ۱۰ تا ۱۵ روز پس از كاشت در دماي مناسب و وجود رطوبت كافي سبز مي‌شود. خاك‌هاي سبك، عميق و حاوي تركيبات هوموسي خاك‌هاي مناسبي براي كشت اين گياه هستند. هواي گرم و رطوبت كافي نه تنها براي رويش اين گياه مناسب است بلكه در افزايش كميت و كيفيت مواد مؤثر آن تأثير مطلوبي دارد. اگرچه بذر گل ختمي را با هر گياهي مي‌توان به‌تناوب كشت كرد ولي بهتر است با گياهاني كه دوره رويشي كوتاهي دارند به تناوب كشت كرد تا پس از برداشت، زمان كافي براي آماده ساختن زمين وجود داشته باشد.
تحقيقات نشان مي‌دهد كودهاي حيواني پوسيده نقش عمده‌اي در افزايش عملكرد برگ، ريشه و مواد مؤثر اين گياه دارد. از اين رو توصيه مي‌شود در فصل پاييز هنگام آماده‌سازي زمين ۲۰ تا ۳۰ تن كود حيواني پوسيده به زمين اضافه شود. چنانچه زمين از مواد و عناصر غذايي تهي باشد و در صورت عدم استفاده از كود حيواني توصيه مي‌شود ۳۰ تا ۴۰ كيلوگرم در هكتار ازت، ۵۰ تا ۶۰ كيلوگرم در هكتار اكسيد فسفر و ۸۰ تا ۱۰۰ كيلوگرم در هكتار اكسيدپتاس به‌عنوان مقادير پايه در اختيار گياهان قرار گيرد. اضافه كردن ۳۰ تا ۴۰ كيلوگرم در هكتار ازت در مرحله ساقه دهي نقش عمده‌اي در افزايش عملكرد دارد.
ريشه‌هاي ضخيم از مقدار بيشتري مواد مؤثر برخوردارند. ازآنجاكه آماده‌سازي خاك تأثير عمده‌اي در وضعيت ريشه و رشد گياه دارد، لذا قبل از كاشت آماده ساختن خاك ضرورت دارد. پس از افزودن كودهاي حيواني يا شيمايي موردنياز گياه انجام شخم عميق در فصل پاييز (به عمق ۴۰ تا ۶۰ سانتي‌متر) ضروري است. جمع‌آوري سنگ‌ها و قلوه سنگ‌هاي خاك نه‌تنها سبب گسترش ريشه و افزايش عملكرد آن مي‌شود بلكه در رويش گياه مؤثر است و سبب افزايش عملكرد برگ و گل نيز مي‌شود. در اوايل بهار زمين را تسطيح و بستر خاك را براي كشت گياه بايد آماده كرد.
فصل بهار (نيمه اول فروردين) يا اواخر پاييز (آذر) زمان مناسبي براي كشت مستقيم ختمي است. فاصله رديف‌ها از يكديگر ۶۰ تا ۷۰ سانتي‌متر مناسب است. در كشت مستقيم براي هر هكتار زمين به پنج تا شش كيلوگرم بذر نياز است. در كشت غيرمستقيم در اواخر بهار و اوايل تابستان (خرداد-تير) زمان مناسبي براي كشت بذر ختمي در خزانه هواي آزاد است. بذرها را در رديف‌هايي به فاصله ۱۵ سانتي‌متر كشت مي‌كنند. بذر موردنياز براي هر هكتار زمين يك كيلوگرم است. ۵/۲ تا ۳ ماه پس از سبز شدن در فصل پاييز (مهر-آبان) يا اوايل بهار سال بعد نشاءها را مي‌توان به زمين اصلي منتقل كرد. اگرچه اوايل بهار نشاءها را مي‌توان منتقل كرد ولي فصل پاييز زمان مناسبي براي انتقال آن‌ها به زمين اصلي است؛ زيرا شوك حاصل از عمل انتقال در فصل پاييز به‌مراتب كمتر از بهار است. نشاءها را در رديف‌هايي به فاصله ۶۰ تا ۷۰ سانتي‌متر در زمين اصلي بايد كشت كرد. فاصله دو بوته روي رديف كاشت ۴۰ تا ۵۰ سانتي‌متر مناسب است. اوايل پاييز (مهر) زمان مناسبي براي تكثير رويشي ختمي است. در تكثير رويشي ختمي است. در تكثير رويشي فاصله رديف‌ها از يكديگر ۶۰ سانتي‌متر و فاصله دو بوته در طول رديف ۵۰ سانتي‌متر مناسب مي‌باشد.
ختمي را توسط بذر يا از طريق رويشي مي‌توان تكثير كرد. تكثير با بذر مناسب‌تر است و همواره از اين روش براي تكثير ختمي استفاده مي‌شود. بذرهاي تازه اين گياه قوه رويشي نامناسبي دارند، ازاين‌رو براي كاشت بايد از بذرهاي دو تا سه ساله استفاده كرد. تكثير توسط بذر به دو روش مستقيم و غيرمستقيم انجام مي‌گيرد. در كشت مستقيم بذرهاي ختمي را در زمان مناسب به‌صورت رديفي در فواصل ذكرشده كشت مي‌كنند. عمق بذر متفاوت است و به بافت خاك و رطوبت آن بستگي دارد و بين يك تا دو سانتي‌متر مناسب است. پس از كشت، آبياري مناسب ضرورت دارد و سبب تسريع و هماهنگي در سبز شدن بذرها مي‌شود. در كشت غيرمستقيم در زمان ياد شده بذرهاي ختمي را در خزانه هواي آزاد كه بستر آن به همين منظور تهيه شده كشت مي‌كنند. پس از كاشت به‌منظور ايجاد تراكم در بستر سطحي خاك، غلتك مناسبي زده مي‌شود. آبياري منظم و وجين علف‌هاي هرز در طول رويش گياهان نقش عمده‌اي در سرعت رشد گياه و افزايش عملكرد (اعم از ريشه، برگ و گل) دارد. بذرهاي ختمي با تأخير و پس از سه تا چهار هفته سبز مي‌شوند. ازاين‌رو بهتر است بذر اين گياه را با بذرهاي گياهان سريع الرشدي مانند خردل مخلوط كرد تا با مشاهده فاصله رديف‌ها بهتر بتوان به وجين علف‌هاي هرز پرداخت.
تكثير رويشي با تقسيم ريشه انجام مي‌گيرد. اوايل پاييز پس از خارج كردن ريشه گياهان دو تا سه ساله ريشه را به چند قطعه تقسيم كرده و در رديف‌هايي به فاصله ۶۰ سانتي‌متر و فاصله دو بوته در طول رديف كاشت ۵۰ سانتي‌متر كشت مي‌شوند. چون تكثير رويشي هزينه زيادي را در بردارد فقط در سطوح كوچك از اين روش استفاده مي‌شود.
اگر از كشت مستقيم بذر در زمين اصلي استفاده شده باشد و گياهان در طول رديف‌ها متراكم باشند آن‌ها را در مرحله دو تا سه برگي طوري بايد تنك كرد كه فاصله دو بوته در طول رديف ۲۰ تا ۲۵ سانتي‌متر گردد. در طول رويش گياهان، بايد دو تا سه بار علف‌هاي هرز را وجين كرد. چون ختمي به اكثر علف‌كش‌ها حساس است، وجين مكانيكي علف‌هاي هرز ضرورت دارد. تاكنون علف‌كش انتخابي مناسبي براي اين گياه شناخته نشده است. ختمي در طول رويش ممكن است توسط بيماري‌هاي قارچي مانند زنگ ختمي آسيب ببيند. براي مبارزه با اين بيماري مي‌توان از سموم مناسبي مانند تيلت به مقدار ۸/۰ تا ۱ ليتر در هكتار، ويژيل و يا ايمپاكت به مقدار ۱ تا ۲/۱ ليتر در هكتار به‌صورت محلول‌پاشي استفاده كرد. دو تا سه هفته پس از استفاده از سموم مذكور مجدداً استفاده از آن‌ها را مي‌توان تكرار كرد. براي كنترل اين بيماري بذرهايي را كه از بوته‌هاي سالم به دست آمده‌اند بايد كشت كرد. براي ضدعفوني كردن بذرهاي ختمي، مي‌توان آن‌ها را در محلول دو در هزار سولفات مس به مدت يك و نيم ساعت خيساند.
از بيماري‌هاي ديگر ختمي مي‌توان از قارچ عامل بوته ميري نام برد. اين قارچ از راه ريشه، آوندهاي چوبي را موردحمله قرار مي‌دهد و در نهايت باعث پژمردگي گياه مي‌شود. قارچ معمولاً بعد از سرما و يخبندان زمستان، در فصل بهار گياهان را تهديد مي‌كند. سرعت پيشرفت فعاليت قارچ بسته به شرايط محيط و موقعيت گياه فرق مي‌كند. چنانچه در مراحل اوليه رشد يعني موقعي كه ميزبان حساس است گياهان آلوده شوند. در مدت كمتر از ده روز بوته‌ها خشك مي‌شوند. اما در سال‌هايي با زمستان طولاني و سرما و يخبندان كه حمله قارچ مصادف با قوي شدن بوته‌ها و نزديك شدن به فصل برداشت است گياهان كمتر آسيب مي‌بينند. علاوه بر ضدعفوني بذرهاي ختمي توسط تي۰ دم۰ تي۰ دي، بنوميل و مانكوزب، با توصيه‌هاي به زراعي زير مي‌توان اين بيماري را كنترل كرد:
-از كاشت متوالي ختمي در يك مزرعه خودداري شود و تناوب صحيح كشت رعايت گردد.
-پس از برداشت محصول، بقاياي گياه (ريشه، ساقه و برگ) جمع‌آوري و در خارج مزرعه سوزانده شوند تا از شدت آلودگي سال بعد كاسته شود.
-با مشاهده اولين بوته‌هاي آلوده، آن‌ها را بايد از مزرعه خارج كرد و سوزاند تا از شدت آلودگي سال بعد كاسته شود.
-ادوات كشاورزي كه در تماس با مزارع آلوده بوده‌اند را نبايد در مزارع غير آلوده به كار برد، مگر آن‌كه گل‌ولاي ماشين‌آلات و دنباله بندها با آب شسته سپس با آب آهك غليظ ضدعفوني شوند.
در طول رويش ختمي، برخي آفات مي‌توانند صدمه‌هاي زيادي به محصول وارد كنند. با استفاده از آفت‌كش‌هاي مناسب مانند متيل پاراتيون، وفاتوكس، سوين و راويون آن‌ها را مي‌توان كنترل كرد.
به علت وجود مواد مؤثر در اندام‌هاي مختلف مانند گل‌ها، برگ‌ها، شاخه‌هاي جوان و ريشه‌ها در زمان مناسب نسبت به برداشت هر يك بايد اقدام كرد. برگ‌ها را در طول تابستان بايد برداشت كرد. پس از برداشت آن‌ها را خشك و بسته‌بندي مي‌نمايند. از هر چهار تا شش كيلوگرم برگ تازه يك كيلوگرم برگ خشك به دست مي‌آيد. در تيرماه هنگامي‌كه گياه در مرحله گلدهي است پيكر رويشي گياه را از فاصله ۱۰ تا ۲۰ سانتي‌متري از سطح زمين بايد برداشت كرد. با آبياري منظم و به‌موقع، گياهان مجدداً شاخ و برگ‌هاي جديد توليد مي‌كنند، به‌طوري‌كه فصل پاييز (شهريور – مهر كه به شرايط اقليمي محل رويش گياه بستگي دارد) محصول را براي دومين بار مي‌توان برداشت كرد. پس از برداشت اندام‌هاي يادشده، آن‌ها را بايد خشك كرد براي خشك كردن گل‌ها، شاخه‌هاي جوان و برگ‌ها مي‌توان از سايه و نسيم ملايم باد يا از خشك‌كن‌هاي الكتريكي استفاده نمود. درجه حرارت مناسب براي خشك كردن آن‌ها توسط خشك‌كن‌هاي الكتريكي ۴۰ تا ۵۰ درجه سانتيگراد است. از هر هفت كيلوگرم گل تازه يك كيلوگرم گل خشك به دست مي‌آيد. برداشت ريشه‌ها – در صورت مساعد بودن هوا – در فصل پاييز سال دوم رويش انجام مي‌گيرد. چنانچه هوا نامساعد باشد در اوايل بهار نيز مي‌توان ريشه‌ها را برداشت كرد. پس از خارج كردن ريشه‌ها از خاك، آن‌ها را بايد تميز و ريشه‌هاي فرعي و ساير قسمت‌هاي پوسيده را از آن جدا كرد. ريشه‌هاي ضخيم، نرم و ريشه‌هايي كه مقدار كمتري ريشه‌هاي فرعي دارند از نظر كيفيت و كميت مواد مؤثر مطلوب هستند و در صنايع دارويي از اهميت خاصي برخوردارند. پس از شستن ريشه‌ها با آب جاري، پوست آن‌ها را بايد جدا كرد، سپس آن‌ها را قطعه قطعه (به قطعات ۱۵ تا ۲۰ سانتي‌متري و به ضخامت ۵/۱ سانتي‌متري) و خشك نمود. رطوبت مجاز در ريشه‌هاي خشك‌شده ۱۲ درصد است.
براي خشك كردن ريشه‌ها مي‌توان از خشك‌كن‌هاي الكتريكي با دماي ۳۵ تا ۴۰ درجه سانتيگراد استفاده كرد. بذر از گياهان دو ساله جمع‌آوري مي‌شود. در صورت بارگيري بايد از برداشت برگ، گل و پيكر رويشي ختمي دارويي خودداري كرد. هنگامي‌كه ۸۰ درصد ميوه‌هاي اين گياه خاكستري رنگ شدند ميوه‌ها را بايد برداشت و سپس خشك كرد. پس از خشك‌كردن انجام بوجاري سبك، تميز كردن و بسته‌بندي آن‌ها ضروري است. هنگام تميز كردن بذر بايد توجه داشت كه براثر اصطكاك با ماشين، دچار شكستگي نشوند چون بر اثر شكستگي از قوه رويشي آن‌ها كاسته مي‌شود.
خواص گل ختمي
ختمي دارويي تسكين‌دهنده حالت تهوع در انسان بوده و از تحريكات معده ممانعت مي‌كند.
ختمي دارويي بسيار مدر بوده و دستگاه مجاري ادراري را به‌خوبي به فعاليت وادار مي‌كند.
ختمي دارويي از بروز حساسيت‌هاي مختلف جلوگيري مي‌كند.
ختمي دارويي خلط آور است و داراي تأثيرات آرامش‌بخش بوده و به‌عنوان داروي مسكن مصرف مي‌شود.
ختمي دارويي از بروز و يا تشديد ناراحتي‌ها و زخم‌هاي دهان، دندان، لثه و حتي گلو جلوگيري به عمل مي‌آورد.
از ديگر فوايد گل ختمي اين كه ختمي دارويي سرفه‌هاي شديد و برونشيت را درمان مي‌كند.
ختمي دارويي كاهش‌دهنده فشار خون است. اين ديگر خاصيت گل ختمي است.
براي خريد بذر گل ختمي و ساير گياهان دارويي به فروشگاه بذر ظرافت مراجعه فرماييد.
همچنين از راه‌هاي زير نيز مي‌توانيد محصولات ما را ملاحظه و خريد نماييد:
۱- مراجعه به صفحه اينستاگرامي به آدرس:
https://www.instagram.com/zerafat.shop/
۲- مراجعه به كانال تلگرامي به آدرس:
۳- تماس با شماره موبايل: ۰۹۱۳۵۵۵۵۸۳۳
برچسب:
